Uitleningen van de openbare bibliotheek

Bookmark this

Daling aantal uitleningen

Het aantal uitleningen van fysieke materialen loopt sinds 1999 vrij constant terug; dat geldt voor zowel boeken als voor audiovisuele materialen, voor zowel boeken voor volwassenen als boeken voor jeugd en voor zowel fictie als voor non-fictieboeken. De afgelopen 15 jaar daalde het aantal uitleningen jaarlijks gemiddeld met 5%, maar in coronajaar 2020 was een veel grotere daling zichtbaar. In totaal werd in 2020 bijna een derde minder uitgeleend dan in 2019. Ondanks de sluitingen, die samen zo’n 4 maanden duurden, en de coronamaatregelen in de perioden van opening, leenden bibliotheken in 2020 nog 45 miljoen materialen uit, waarvan 43,4 miljoen fysieke boeken (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021; CBS, 2021a). Bijna alle bibliotheken (96%) zetten tijdens de sluiting een afhaalservice op, waarbij leden vooraf gereserveerde materialen in de bibliotheek op konden halen. Bijna driekwart van de bibliotheken bezorgde boeken of andere materialen (ook) aan huis (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021). Tegenover de daling van de fysieke uitleningen staat een stijging van het aantal uitleningen van e-books: van 1,6 miljoen uitleningen in 2015 naar circa 5,6 miljoen eind 2020 (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021; CBS, 2021b). 

Bron: Van de Burgt & Van de Hoek, 2021.

Uitleningen van openbare bibliotheken op de BES-eilanden

Vanuit de Nederlandse wetgeving is de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) ook op de BES-eilanden – Bonaire, Sint Eustatius en Saba – van toepassing. In 2018 vroeg de KB als onderdeel van de jaarlijkse Gegevenslevering Wsob voor het eerst ook de bibliotheken op de BES-eilanden om gegevens over het kalenderjaar 2017. De resultaten voor de BES-eilanden zijn echter beperkter en niet direct met de resultaten voor Europees Nederland te vergelijken. Daarom is het aantal uitleningen van de bibliotheken op de BES-eilanden niet in dit artikel verwerkt, maar zijn alle resultaten rondom deze bibliotheken gebundeld in een artikel over openbare bibliotheken op de BES-eilanden.

Uitleningen van de digitale bibliotheek

Sinds de start van het e-bookplatform in 2014 laat het aantal uitleningen via de online bibliotheek een stijgende lijn zien, met groeipercentages van 99% (2015) en 74% (2016). Daarna vlakte de groei relatief gezien af, maar bleef het aantal uitleningen stijgen. In 2016 werden 2,8 miljoen e-books uitgeleend door de online bibliotheek; in 2019 steeg dat aantal tot bijna 3,9 miljoen uitleningen (Van de Burgt & Van de Hoek, 2020a; CBS, 2020b).

Daling groter voor jeugdboeken

De daling in het aantal uitleningen was de afgelopen jaren groter voor boeken voor volwassenen dan voor jeugdboeken, maar in 2020 was dit precies andersom. De tijdelijke sluiting van bibliotheken en de coronamaatregelen lijken daarmee van grotere invloed op de uitleningen – en het bezoek van de bibliotheek – door jeugdleden dan door volwassen leden. Het aantal uitgeleende boeken voor volwassenen nam met 27% af tot 19,6 miljoen, het aantal uitgeleende jeugdboeken nam met 30% af tot 23,8 miljoen. Circa één op de vijf uitleningen van jeugdboeken in eigendom van de bibliotheek verliep in 2020 via de Bibliotheek op school. Verhoudingsgewijs lenen kinderen en volwassenen steeds meer fictie en minder non-fictie: in 2020 was fictie goed voor 82% van alle uitleningen van papieren boeken (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021).

Bron: Van de Burgt & Van de Hoek, 2021.

Audiovisuele middelen steeds minder populair

In 2020 leenden openbare bibliotheken bijna 1,5 miljoen audiovisuele materialen uit, zoals cd’s en dvd’s. Dat was 44% minder dan het jaar daarvoor. De daling van het aantal uitleningen van cd’s werd al vóór 2005 ingezet; voor dvd’s geldt dat pas sinds 2014 (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021). In de afname van dvd-uitleningen is de opkomst van video on demand-diensten van tv- en internetproviders en bedrijven als Netflix, HBO, Amazon en Videoland duidelijk zichtbaar. 

Bron: Van de Burgt & Van de Hoek, 2021.

Minder uitleningen per lid

Het ligt voor de hand te denken dat de veranderingen in het aantal uitleningen gerelateerd zijn aan veranderingen in het aantal leden. Alleen leden kunnen tenslotte boeken lenen. Het aantal uitleningen blijkt echter niet rechtstreeks gelieerd te zijn aan het aantal leden. De relatieve daling in het aantal uitleningen vanaf medio jaren negentig was groter dan die in het aantal leden. Sinds de jaren negentig neemt elk lid gemiddeld minder materialen mee naar huis. Ook de laatste jaren bleef het gemiddelde aantal geleende materialen verder dalen, van 25 uitgeleende materialen per lid in 2010 tot 18 materialen in 2019. In 2020 is de daling – mede door de tijdelijke sluiting en beperkte heropening in coronatijd – groter: gemiddeld leende een bibliotheeklid in 2020 13 materialen. De helft van de uitleningen werd gedaan door volwassenen tussen de 40 en 80 jaar. Onder jeugdleden werd het meest uitgeleend aan kinderen van 6 jaar of jonger. De daling van het aantal jeugduitleningen ten opzichte van 2019 is met name zichtbaar in de leeftijdsgroepen van 7 tot 16 jaar (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021). 


Bron: KB, 2021.

Aantal uitleningen per item licht gedaald

Een exemplaar van een willekeurig jeugdboek werd in 2020 gemiddeld bijna 2 keer (1,9) uitgeleend. Dat is minder vaak dan in 2005, toen dat nog 4,4 keer per jaar was, en minder dan in 2019, toen de teller op 2,8 keer stond. Een boek voor volwassenen werd in 2020 eveneens gemiddeld 2 keer per jaar uitgeleend. Ook daar is eenzelfde afname zichtbaar ten opzichte van 2005 (3,5 keer), maar is de daling ten opzicht van 2019 (2,5) kleiner dan voor jeugdboeken. Binnen de totale collectie ligt het gemiddelde aantal uitleningen per item per jaar het hoogst voor jeugdboeken (2,8 keer) en dvd’s (2,7 keer) (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021).

Bron: Van de Burgt & Van de Hoek, 2021.

Boeken meest uitgeleende materialen

Per lid leenden bibliotheken in 2020 gemiddeld circa 13 items uit de collectie uit. Boeken vormden het grootste aandeel van deze uitleningen; deze werden gemiddeld 12,5 keer per bibliotheeklid uitgeleend. Hoe kleiner het werkgebied van de bibliotheken, uitgedrukt in aantal inwoners, des te hoger ligt het aantal uitleningen per bibliotheeklid (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021). In 2020 was de meest uitgeleende titel voor volwassenen Zon van Lucinda Riley; onder de jeugd gooide De waanzinnige boomhut van 91 verdiepingen van Andy Griffiths de hoogste ogen.

Top 10 meest uitgeleende fysieke boeken in 2019

 

Volwassenen

Jeugd

 

Titel

Auteur

Titel

Auteur

1

Zon

Lucinda Riley

De waanzinnige boomhut van 91 verdiepingen

Andy Griffiths

2

Storm

Lucinda Riley

Wegwezen

Jeff Kinney

3

Maan

Lucinda Riley

De waanzinnige boomhut van 104 verdiepingen

Andy Griffiths

4

Maia's verhaal

Lucinda Riley

Drie keer niks

Jeff Kinney

5

Schaduw

Lucinda Riley

Flutvakantie

Jeff Kinney

6

Parel

Lucinda Riley

Ff online

Jeff Kinney

7

De olijfboom

Lucinda Riley

Vet koel

Jeff Kinney

8

Het Italiaanse meisje

Lucinda Riley

De waanzinnige boomhut van 78 verdiepingen

Andy Griffiths

9

De vlinderkamer

Lucinda Riley

De waanzinnige boomhut van 117 verdiepingen

Andy Griffiths

10

Bonuskind

Saskia Noort

Liefdeskriebels

Rachel Renée Russell

Bron: KB, 2021.

Helft bibliotheekleden leent weleens voor anderen

In 2020 was circa een op de vijf Nederlanders lid van de openbare bibliotheek (Van de Burgt & Van de Hoek, 2021; CBS, 2021a). Het aandeel Nederlanders dat gebruikmaakt van een bibliotheekabonnement is vermoedelijk groter: de helft van de actieve bibliotheekleden leent weleens materialen op zijn of haar pas voor anderen, zoals een partner of kinderen (Nagelhout, 2020). Op basis van tien jaar consumentenonderzoek naar het lezen, kopen en lenen van boeken maakte Stichting Marktonderzoek Boekenvak in 2018 een profiel van de boekenlener. Uit deze analyse en recentere metingen blijkt onder andere dat vrouwen, jongeren (tot 35 jaar), hoogopgeleiden en mensen met kinderen relatief vaak boeken lenen bij de bibliotheek (KVB Boekwerk, 2018; Nagelhout, 2020).

Bronnen